معني لغوي شادي و تفريح :

شادي حالت مثبتي است كه در انسان به وجود مي‌آيد و در مقابل غم و اندوه قرار دارد و معمولاً منجر به رفتاري مي‌شود كه بر آن حالت شادي‌كنان گفته مي‌شود ، يعني فرد در حال شادي كردن است .[1]

تفريح به معناي شاد كردن ، فرح و خوشي ، تفرج و تماشا و گشت و گذار آمده است . [2]

الفاظ شادي در قرآن :

شادي و نشاط در قرآن كريم اغلب با الفاظي هم‌چون فرح ، فرحوا ، تفريح ، تفرحوا ، تفرحون ، يفرح ، فرحون و فرحين آمده است ؛

معني لغوي فرح :

فرح مخالف حزن و اندوه است .[3] و عبارت است از لذّت قلب و روح از رسيدن به آنچه ميل دارد .[4] و در بياني گفته شده ؛ فرح شرح صدر است به سبب لذت زودگذر كه اكثراً درباره‌ي لذات حسي و دنيوي صدق مي‌كند .[5]

فرح در قرآن در چند معنا به كار رفته است ؟

1- سركشي و بدمستي كه درباره‌ي آن خداوند مي‌فرمايد : « إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ »[6]

2- خوشنودي و رضا كه خداوند مي‌فرمايد : « مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ » [7]

3-شادماني و خوش‌حالي كه در اين باره خداوند مي‌فرمايد: « فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ » [8]

در همه‌ي موارد « فرحين » به معناي آنان كه شاد و مسرورند ، آمده است . اما در جايي از قرآن مهر و محبت الهي نسبت به تعريف « فرحين » نفي شده است و اشاره شده كه « فرحين » از محبت خداوند دور شده‌اند ،[9] كه اين سوره درباره‌ي قارون است . در اين‌جا كلمه‌ي « فرح » به معناي « بطر » يعني چيزي که لازمه ي فرح و خوش‌حالي و فرح مفرط و بيش از حد كه آخرت را از ياد مي‌برد ترجمه شده است .[10] چنين فرحي چون مانع از محبت خداوند است ، نهي شده و در اين‌جا « فرحين » به معناي «اشرين» و «بطرين» ؛ است يعني كساني كه شكر خداوند را به خاطر آنچه بر آن‌ها عطا فرموده ، به جاي نمي‌آورند و به متاع دنيوي و لذات نفساني ، آن‌قدر در رسيدن به اين لذّات غوطه‌ور شده كه از توجه به اعمال صالح و تلاش براي انجام آن بازمانده است .[11و12]
اهميت شادي و تفريح در آموزه‌‌هاي ديني ؛
دين اسلام كه به همه‌ي ابعاد حياتي انسان توجه کرده و متناسب با نيازهاي واقعي وي برنامه‌هايي ارائه كرده است . درمورد شادي و نشاط و عوامل نشاط‌انگيز را كه لازمه‌ي يك زندگي موفق است مواردي رابه انسان معرفي و توصيه مي‌كند .[13]
امام علي(ع) مي‌فرمايد : شادي باعث انبساط روح و ايجاد وجد و نشاط مي‌شود .[14]
حديث زيبايي كه از رسول اكرم (ص) نقل است كه فرمود : در بهشت جايي است كه به آن خانه‌ي شادي گفته مي‌شود ، هيچ‌كس به آن خانه وارد نمي‌شود مگر آن‌كه موجب شادي كودكان شده باشد .[15]
سرگرمي‌هاي لذت بخش و هدف دار در كلام امام رضا (ع) اين گونه وصف شده‌است : از لذائذ دنيوي نصيبي براي كاميابي خويش قرار دهيد و خواهش هاي دل را از راه‌هاي مشروع برآوريد، مراقبت كنيد كه در اين كار به مردانگي و شرافت شما آسيب نرسد و دچار اسراف و تند روي نشويد ، تفريح و سر‌گرمي ‌هاي لذت‌‌بخش ، شما را در اداره ي زندگي ياري مي‌كند و با كمك آن بهتر در امور دنيوي خويش موفق خواهيد شد .[16]
در تقسيم‌بندي اوقات و نظم روزانه‌اي كه پيشوايان معصوم (ع) توصيه كرده‌اند ، مسرّت و شادي جايگاه ويژه‌اي دارد ، چنانكه امام رضا (ع) مي ‌فرمايد : كوشش كنيد اوقات روز شما چهار قسمت باشد؛ ساعتي براي عبادت و خلوت با خدا ، ساعتي براي تأمين معاش ، ساعتي براي معاشرت با برادران مورد اعتماد وكساني كه شما را به عيب‌هايتان واقف مي ‌سازند و در باطن به شما خلوص و صفا دارند و ساعتي را هم به تفريحات و لذائذ خود اختصاص دهيد و از مسرّت و شادي ساعات تفريح ، نيروي انجام وظائف را تأمين كنيد .[17]
عوامل شادي آفرين :
اسلام دين شادي وحلاوت و نشاط است ، اما شادي آميخته با فساد را تجويز نمي‌كند و براي مسلمانان سبك‌سري ، هرزگي و توهين را به بهانه شادي روا نمي ‌دارد . خداوند مي ‌فرمايد : در رأس همه ي عوامل شادي و نشاط ايمان به خدا و تقواي الهي است و در سايه دين است كه شادي واقعي به‌دست خواهد آمد .
يكي از راه‌هاي بدست آوردن شادي و نشاط پايدار ومعنوي ، استفاده از رهنمودهاي دين در كم كردن وابستگي‌ها به‌دنيا و آرزوهاي دور و دراز در رسيدن به مظاهر دنيا و به‌طور كلي زهد و قانع بودن است . زيرا هر چه وابستگي انسان به مظاهر دنيا و مال و منال و لذّت‌هاي گذرا بيشتر باشد ، غم و افسردگي بيشتري را به دنبال خواهد داشت .[18]
پيامبر اكرم (ص) در اين باره مي ‌فرمايد : علاقه شديد به مظاهر دنيا غم و اندوه را زياد مي‌كند .[19]
يكي ديگر از عوامل شادي آفرين در زندگي انسان تفريح و است . روح انسان به تفريح و نياز دارد. به‌طوري كه تفريحات سالم از بهترين شادي ها و لذت‌هاي سالم و نشاط‌آور انسان است .

خداوند در قرآن كريم به سياحت و سفر امر فرموده‌است تا انسان هم از سرنوشت و سرگذشت گذشتگان آگاهي يابد و عبرت گيرد و هم از زيبايي طبيعت بهره ببرد و شادمان شود.

ورزش و بازي نيز از جمله عوامل شادي محسوب مي ‌شود . ورزش از كارهاي نشاط‌آوري است كه رهبران ديني به آن عنايت داشته و به بعضي از ورزش‌ها به خاطر اينكه در ورزيدگي وفنون رزمي و دفاعي تأثير دارند ، بيشتر توجه شده‌است. چنانكه پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايد : حق فرزند بر عهده پدرش اين است كه به او نوشتن و شنا كردن و تير‌اندازي را آموزش بدهد و جز از راه حلال روزي او را تامين نكند.[20]
رسول خدا مي‌فرمايد : هر كه مومني را شاد كند ، مرا شاد كرده و هر كه مرا شاد نمايد ، همانا خداوند را شاد نموده است.[21]
نتيجه ؛
طبق کلام خدا ومعصومين هرچه در زندگي گناه نباشد ،زندگي شيرين تر و شادي در آن بيشتر جريان دارد قرآن مي فرمايد :كساني كه تقوا داشته باشند ، زندگي‌شان شيرين مي شود . « وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكى » [22]‏ آيه‌ي قرآن است ،مي فرمايد : شاد کردن و گرياندن دست خدا است .خيلي از اوقات اتفاق افتاده که در ظاهر به خاطر کاري ناراحتي پيش آمده اما چون آن مورد ، صبغه ي ديني داشته بلافاصله از راه ديگري خوشحال شده ايم و بالعکس ، از موردي به خوشحالي کذايي رسيده ايم که به چشم به هم زدني آن شادي از ما سلب شده است .پس مي توان به اين نکته ي اساسي و مهم رسيد که از راه گناه لذت واقعي نخواهيم برد !!
تنظيم: زهرا اجلال - گروه دين و انديشه تبيان
________________________________________
پي نوشت ها :
1- لغت‌نامه‌ي دهخدا ، ذيل واژه‌ي شادي
2- همان منبع ، ذيل واژه‌ي تفريح
3- معجم‌ مقايس‌اللغة ، ذيل ماده فرح
4- مصباح‌المنير ، ج 2، ص 638
5- مفردات الفاظ قرآن ، ص 628
6- قصص ، 76
7- روم ، 32
8- آل‌عمران ، 170
9- الحسب واليغفن في‌القرآن‌الكريم ، ص 246
10- معجم مقايس اللغة
12و11- الميزان ، ج 16، ص 110 و الدرالمنثور ، ج 6 ، ص 438
13- التحرير والتنوير ، ج 20، ص 178
14-همان ،ج 20،ص180
15- تربيت ، ص 54
16- بحارالانوار ، ج75 ،ص321
17- همان
18- نهج البلاغه ، ص995
19- بحارالانوار ، ج 73 ، ص91
20- بحارالانوار ،ج75،ص 322
21- همان
22- نجم /43